به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، روزنامه جام جم در شماره ۶۸۰۷ (۱۸ تیرماه ۱۴۰۳)، در گزارشی با عنوان «مطالبه عمومی برای یک نیاز فرهنگی» به ابعاد مختلف «سند ملی خواندن و ترویج مطالعه مفید» پرداخت. این گزارش در ادامه آمده است.

محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از رونمایی سند ملی خواندن و ترویج مطالعه مفید خبر داد و گفت: این سند باید رونمایی شود تا اهالی فرهنگ با ابعاد آن بیشتر آشنا شوند. رونمایی از این سند درحالی قراراست انجام شود که این مصوبه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی طی نامه شماره ۳۰۶۴/۱۴۰۳/دش روز ۱۹ اردیبهشت سال جاری توسط رئیس‌جمهور شهید به‌عنوان رئیس شورای‌عالی انقلاب فرهنگی ابلاغ شده است.

اسماعیلی تأکید کرده است که برای اجرای این سند کارگروهی با مسئولیت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی تشکیل شده و به نظر می‌رسد در مراسم رونمایی باید درباره پیشرفت‌های اجرایی سند در مدت نزدیک به دو ماه از ابلاغ آن توضیح داده شود. تلاش برای رسیدن به سندی همه‌جانبه و قابل اجرا در زمینه ترویج مطالعه مفید و استفاده از همه ظرفیت‌ها در حوزه فرهنگ کتاب‌خوانی سابقه‌ای طولانی در سال‌های اخیر داشته است. پیش از این شورای‌عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۸۹ مصوبه‌ای به نام سند «نهضت مطالعه مفید» و شورای فرهنگ عمومی در سال ۱۳۹۶ مصوبه‌ای به نام سند «ترویج فرهنگ کتاب و کتاب‌خوانی» داشت که هر دو سند یاد شده عملاً اجرایی نشد. سند اول بعد از یک‌سال اجرا، متوقف شد و سند دوم هرگز اجرا نشد. دلیل اصلی عدم توفیق اسناد بالادستی این بود که در آنها به تغییرات فناورانه و اجتماعی در مسأله مطالعه توجه نشده و امر خواندن به مطالعه به‌عنوان یک کنش فردی با هدف یادگیری تقلیل داده شده بود؛ ضمن این‌که به عادات خواندن و ذائقه‌های ایرانی توجه کافی نشده و رویکرد غیرعملیاتی و غیرفرآیندی به مسأله و محدودکردن خواندن به کتاب‌خوانی و مواد خواندنی فقط به کتاب از مهم‌ترین ضعف‌های این اسناد بود.

اصلاح تجربه‌های ناکام

در مصوبه جدید با استفاده از تجربه‌های ناکام گذشته، سعی شده است با به‌روزرسانی رویکردها و توجه همه‌جانبه به امر خواندن و مواد خواندنی با لحاظ کردن تغییرات واقعی و اجتماعی، بین دستگاه‌ها و سازمان‌ها هم‌افزایی شکل بگیرد تا نتایج حاصل، قابل ارزیابی باشد. اصلاح و تغییرات یاد شده با کارشناسی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور صورت گرفته است و تنظیم‌کنندگان سند معتقدند رویکردشان، اصلاح سندهای قبلی نیست، بلکه به‌دنبال تغییر ریل سیاست‌گذاری مطالعه در کشور بوده‌اند. بر این اساس سند ملی خواندن و ترویج مطالعه مفید به‌دنبال دسترسی آسان و ارزان شهروندان به مواد خواندنی مناسب و توسعه مهارت‌های خواندن و رفع موانع عمومی‌سازی فرهنگ مطالعه است. این امر نخست با تعریف مفاهیمی ‌چون خواندن، خواننده کتاب، مواد خواندنی، خواندن مفید و ترویج آغاز شده و در مرحله بعد سند برای ترویج مطالعه مفید، چشم‌اندازی در نظر گرفته که عبارت است از ترویج خواندن آگاهانه و مفید به‌عنوان زیربنای تفکرانتقادی و خلاق که جامعه ایرانی ــ اسلامی ‌طی آن علاوه بر افزایش سواد اطلاعات عمومی، تخصصی و اختصاصی در چارچوب سبک زندگی ایرانی ــ اسلامی ‌در بهبود زیست فرهنگی، اجتماعی و سیاسی خود مشارکت فعال و پویا و مؤثر داشته باشد. نکته قابل‌توجه در این سند، مشخص‌کردن یک متولی مشخص برای ارزیابی و سنجش میزان تحقق اهداف تعیین‌شده ‌است. بر ‌اساس بندهایی از این سند، ‌باید کارگروهی دائمی ‌برای پیگیری ویژه مأموریت‌های مندرج در سند برای نظارت و ارزیابی مستمر عملکرد دستگاه‌های متولی ترویج مطالعه مفید تشکیل شود. رئیس این کارگروه، که در نهاد کتابخانه‌های عمومی با حضور معاونان یا نمایندگان تام‌الاختیار وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های حاکمیتی خواهد بود، مستقر خواهد شد، وزیر فرهنگ و ارشاداسلامی ‌است و دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی‌ کشور جانشین اوست. دبیر کارگروه نیز که توسط جانشین رئیس کارگروه تعیین می‌شود، مسئولیت پیگیری و اجرای مصوبات کارگروه را بر عهده دارد. به این ترتیب با تشکیل یک دبیرخانه دائمی، می‌توان از پیگیری تحقق اهداف این سند اطمینان یافت و از این دبیرخانه در خصوص پیشرفت‌های حاصل شده در کار سؤال کرد.

مسئولیت دولت در تولید محتوا

توجه به فناوری‌های نوین و نقش آن در امر خواندن یکی از ویژگی‌های قابل‌توجه این سند است. بر اساس آن، معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری ووزارت علوم، تحقیقات و فناوری مکلف به الگوبرداری‌ و بومی‌سازی فناوری‌های‌نوین سخت‌افزاری و نرم‌افزاری در حوزه خواندن در قالب حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در این حوزه هستند. نکته قابل‌توجه دیگر این که این سند دستگاه‌های دولتی را در امر تولید محتوا مسئول کرده است. از جمله تکالیفی که این سند بر عهده وزارت ارشاد و سایر دستگاه‌ها و نهادهای دولتی و عمومی ‌فعال در حوزه نشر گذاشته، می‌توان به تولید مواد خواندنی مناسب، ساماندهی بازار نشر به‌منظور غلبه آثار تألیفی مناسب بر آثار ترجمه‌ای، نظارت نظام‌مند بر ترجمه آثار زبان‌های دیگر به زبان فارسی، تولید و توسعه مواد خواندنی برای گروه‌های سنی خردسال کودک و نوجوان، گسترش طرح اقتباس ازآثارادبی، ترویج خواندن درآثار سینمایی کشور، ترویج شخصیت‌های ایرانی ــ اسلامی ‌مبتنی بر فرهنگ مکتوب و افزایش محسوس کتاب‌خوانی برای گروه سنی کودک و نوجوان، تأمین سالانه یک میلیون نسخه کتاب کاغذی با اولویت گروه سنی کودک و نوجوان برای کتابخانه‌های عمومی ‌کشور ورفع موانع زیرساختی، حقوقی و مالی برای گسترش و حمایت از بازار کتاب دیجیتال است. چنان‌که مشاهده می‌شود بسیاری از مشکلات موجود در حوزه تولید محتوا که در سال‌های اخیر به صنعت نشر و تولید آثار ایرانی ضربه زده است، در سند مورد توجه قرار گرفته است.

بالاخره زنگ خواندن، الزامی شد

یکی از دیگر ایرادات در حوزه فرهنگ کتاب‌خوانی، بی‌توجهی رسانه‌ها به این امر و قراردادن آن در اولویت چندم است اما با اجرایی‌شدن سند ترویج مطالعه مفید، این خلأ باید پر شود. بر اساس مواد سند یاد شده، شهرداری‌های کشور، پیام‌رسان‌های داخلی، نشریات کثیرالانتشار یا محلی و خبرگزاری‌ها و سایت‌های خبری که از بودجه عمومی ‌استفاده می‌کنند، مکلف هستند در ترویج و تبلیغ کتاب و کتاب‌خوانی فعال شوند. تمامی‌ ارائه‌دهندگان محتوای فراگیرفضای‌مجازی‌که ‌با نمایش موادخواندنی مختلف به ترویج خواندن می‌پردازند، از معافیت‌های قانونی بهره‌مند خواهند شد. همچنین وزارت راه و شهرسازی مکلف است مبتنی بر اولویت‌های آمایشی ضمن در نظر گرفتن اماکن ترویج خواندن، در سیاست‌ها و ضوابط شهرسازی و توسعه فضاهای شهری و شهرنشینی در فرودگاه‌ها، ایستگاه‌های راه‌آهن و پایانه‌های مسافربری، فضاهایی را به ترویج خواندن اختصاص دهد. سند ترویج مطالعه مفید همچنین به یکی از مطالبات همیشگی فعالان حوزه کتاب توجه کرده است و با الزام وزارت آموزش ‌و پرورش به گنجاندن «زنگ خواندن» در برنامه درسی دانش‌آموزان مقطع تحصیلی ابتدایی به‌منظور ارائه آموزش مهارت‌های خواندن، یکی از مهم‌ترین خلأها در زمینه ایجاد عادت به مطالعه در سنین کودکی و نوجوانی را پر کرده است. این وزارتخانه بر همین اساس ملزم شده است سالانه و بر اساس برنامه‌ای مدون به پایش دانش‌آموزان مدارس در همه مقاطع تحصیلی برای شناسایی انواع اختلالات خواندن بپردازد و برای بهبود وضعیت دانش‌آموزان مبتلا به اختلال خواندن، اقدام لازم به‌عمل‌آورد. ضمن این‌که توجه به مفهوم «مطالعات خواندن» در برنامه‌ریزی‌های درسی وزارت علوم و هدایت پژوهش‌های کاربردی و نظری کشور به سمت موضوع خواندن و همه تقسیمات مختلف آن مانند «خواندن دیجیتال» از بندهای جالب این سند است. اجرایی‌شدن بندهای این سند خوب که یکی از اقدامات درخشان شورای‌عالی انقلاب فرهنگی در زمان ریاست شهید رئیسی است، از این پس مطالبه جدی و پیگیر فعالان عرصه کتاب و کتاب‌خوانی و رسانه‌ها در دولت چهاردهم خواهد بود.

نسخه الکترونیک گزارش روزنامه جام جم از بررسی ابعاد مختلف «سند ملی خواندن و ترویج مطالعه مفید» را از اینجا دریافت کنید.